Razvoj stranačkog života u BiH: Prva srpska stranka borila se za autonomiju BiH

Piše: Danijal Hadžović

U prošlom broju feljtona govorili smo o nastanku prve političke stranke u Bosni i Hercegovini – Muslimanske narodne organizacije (MNO) 1906. godine, koja je nastala iz pokreta tadašnjih muslimanskih elita za vjerskom i prosvjetnom autonomijom, a potom je, po formiranju stranke, proširila svoje zahtjeve i u pravcu zalaganja za autonomiju BiH, priznavanje sultana kao vrhovnog suverena nad zemljom te očuvanje begovske zemlje. Političko organiziranje muslimana u stranku otvorilo je vrata stranačkom organiziranju i srpskog naroda u BiH. Tako je 1907. osnovana i Srpska narodna organizacija (SNO).

Ova stranka osnovana je na mitrovdanskoj narodnoj skupštini koja se održavala od 7. do 11. novembra 1907. u Sarajevu. Odmah je na osnivačkoj sjednici definirala i svoje glavne političke ciljeve, koji će bilježiti djelovanje ove stranke. Ove politike bile su objedinjenje u „Sarajevsku rezoluciju”, na osnovu koje se nova stranka afirmirala u javnosti. Osnovna načela Srpske narodne organizacije bila su:

• svaki narod ima pravo samoopredjeljenja, a narodna volja će se u državi smatrati kao izvor vlasti,

• cilj države je zaštita nacionalnih, ekonomskih i kulturnih interesa svojih državljana, a osnovica pravne države jeste jednakopravnost svih građana pred zakonom,

• vjerska razlika ništa ne smeta zajednici narodnih interesa,

• Bosna i Hercegovina sastavni je dio Turske carevine, kojom Austro-Ugarska upravlja na osnovu mandata koji je dobila od evropskih sila,

• što se državnog uređenja tiče, organizacija traži potpunu autonomiju Bosne i Hercegovine, a vršenje zakonodavne vlasti da se izvede putem narodnog predstavništva, izabranog općim, direktnim, jednakim i tajnim pravom glasa,

• službeni jezik u Bosni i Hercegovini, kao srpskim zemljama, ima da bude srpski.

Prvi praktičan korak srpske inteligencije ka jedinstvenoj stranci bilo je osnivanje Srpskog kulturnog i prosvjetnog društva „Prosvjeta“. Osnovali su ga činovnici 18. avgusta 1902. godine, a najznačajnije aktivnosti „Prosvjete“ bile su osnivanje srpskih zemljoradničkih zadruga i rad na opismenjivanju.

SNO je u konačnici nastao ujedinjenjem četiri srpska nacionalna pokreta, poznata po nazivima časopisa koji su ih okupljali: „Srpska riječ“, „Narod“, „Otadžbina“ i „Dom“. Grupu koju je osnovao časopis „Srpska riječ“ predstavljale su vođe koje su se borile za autonomiju BiH. Najistaknutiji predstavnici su poduzetnik Gligorije Jeftanović i Vojislav Šola, a od intelektualaca, dr. Milan Srškić.

„Narod” je okupljao srpske intelektualce i aktiviste iz Mostara, a ovoj grupi pripadao je najveći broj članova SNO-a cijele zemlje.

Vodili su je Dušan Vasiljević, dr. Nikola Stojanović i dr. Uroš Krulj, a njihovi članovi su bili i Svetozar Ćorović, Aleksa Šantić i drugi. Osim ove grupe, izlazio je časopis „Dom“, koji je okupljao oportunističku, proaustrijsku struju u Sarajevu, sa sarajevskim ljekarom, dr. Lazarom Dimitrijevićem na čelu.

Iako su ove grupe imale donekle različite poglede na ključna politička pitanja, u jedinstvenu stranku ih je spajao jedinstveni srpski nacionalni osjećaj.

U svom početnom djelovanju Srpska narodna stranka blisko je sarađivala s Muslimanskom narodnom organizacijom. Ono što ih je povezivalo jeste isti cilj – autonomija BiH i davanje većih političkih prava domaćem stanovništvu.

(U narednom izdanju feljtona čitajte o političkom organiziranju hrvatskog naroda u BiH koji se podijelio na dvije političke stranke)