Stvar s Evropom, kažu podrugljivci, jeste da je pretjerano regulisana. Gomile birokratije i kazneni porezi znače da u Francuskoj ili Njemačkoj nema preduzetničkih divova vrijednih bilione dolara poput Amazona, Googlea ili Tesle. Ali to nije jedino što Evropi nedostaje. Također su odsutni i „broliharasi“ koji upravljaju tim gigantima – neki od njih imaju čvršći stisak nad moći nego nad stvarnošću. Tako nema evropskih Raspućina koji upumpavaju milione u političke kampanje, dobijaju počasna mjesta na inauguracijama lidera ili vlastite novonastale vladine odjele. U Evropi, nažalost, ima malo „jednoroga“ (startupa vrijednih više od milijardu dolara) i premalo inovacija. Ali zato nema ni tehnoloških direktora koji se na društvenim mrežama hvale kako vikendom „ubacuju državu u drobilicu za drvo“.
Stvar s Evropom je i da je neodlučna, prespora za djelovanje. Svaka kriza zahtijeva višestruke samite lidera EU, često s prepirkama koje traju do duboko u noć. Dosadni procesi upravljanja konsenzusom mogu usporiti EU do puzanja: trebalo je četiri dana i četiri noći cjenkanja da se 2020. dogovori budžet Unije za narednih sedam godina. S druge strane, evropska administracija se ne gasi svakih nekoliko godina zbog političkog neslaganja oko finansiranja, ostavljajući milione javnih službenika bez plata i osnovne usluge van funkcije sedmicama. Konsenzus također znači da hir tvita jednog političara – poput carine od 125% na Kinu – neće uzdrmati svjetska tržišta. Čelnici EU su neizabrani i ponekad bez odgovornosti, ali se ne bi usudili da ih se uslika kako igraju golf nakon što su izbrisali ušteđevinu miliona svojih građana.
Stvar s Evropom je da se šlepa na tuđoj odbrani, ne troši dovoljno na vojsku da bi samostalno odbila prijetnje. To će vjerovatno još dugo biti slučaj, iako se vojni budžeti širom kontinenta povećavaju. Ali to također odražava drugačije shvatanje „odbrane“. U Evropi – izuzev Rusije – niko ne nagovještava da će napasti druge zemlje. Ne postoje briselske doskočice o pretvaranju nevoljnih susjeda u „našu 28. članicu“ (naprotiv, mnogi od susjeda žele u EU). Nema ni potpredsjednika koji nepozvani lete u regije koje žele anektirati pod izgovorom da njihova supruga želi gledati trke saonica. Evropa možda štedi na obavještajnim službama, ali lideri znaju ko je agresor u ratu u Ukrajini (savjet: nije Ukrajina). Mnogi su ranije predvidjeli promašaje u Iraku.
Stvar s Evropom je da nema apsolutnu opsesiju slobodom govora. Pogledajte kako su sudije u Rumuniji i Francuskoj srušile karijere desničarskih političara koji su uvjereni da su zbog ideologije, a ne kriminala, završili pred zakonom. Ipak, većini Evropljana tvrdnja da je sloboda govora ugrožena zvuči čudno. Mogu reći gotovo sve što žele, i u teoriji i u praksi. Univerziteti nisu postali bojna polja za ratnike kulture. Možete iznijeti kontroverzno mišljenje na bilo kojem kampusu (osim možda u Mađarskoj) bez straha da izgubite posao ili stipendiju. Nema centara za zadržavanje stranih studenata zbog „pogrešnih“ mišljenja o Gazi, niti se mediji tuže zato što intervjuiraju opoziciju. Ni advokatske firme ne moraju se klanjati predsjednicima zbog rada za političke protivnike.
Stvar s Evropom je da se suočava s demografskom krizom. Pad populacije se odgađa zahvaljujući migrantima, od kojih se neki teško integrišu. Ipak, imigracija pokazuje privlačnost evropskog načina života; za one koji bježe od rata, to je i dokaz evropske darežljivosti (ponekad i naivnosti). I dok ponekad fingira oštriji stav prema ilegalnim migrantima, Evropa se ipak oslanja na legalne da beru voće i povrće.
Stvar s Evropom je da je njena ekonomija stalno u stagnaciji, globalno upozorenje. I nije ni čudo – Evropljani uzimaju slobodan avgust, penzionišu se mladi i provode više vremena sa porodicom nego iko drugi na planeti. Istraživanja pokazuju da ljudi širom svijeta cijene slobodno vrijeme – Evropljani su ga jednostavno uspjeli izboriti. Čak i dok su „uništavali BDP“ igrajući se sa djecom, uspjeli su zadržati nisku nejednakost, dok je drugdje ona eksplodirala. Niko ne provodi sedmicu gledajući berzanske indekse da vidi mogu li još platiti djetetu fakultet. Ne znaju šta je „medicinski bankrot“. I nijedan EU lider još nije pokrenuo vlastitu kriptovalutu.
Umorne mase: jeste li razmislili o Evropi?
Stvar s Evropom je da je naivna – jedini globalni trgovinski blok koji se i dalje drži moralnih normi. Poštuje pravila Svjetske trgovinske organizacije, trudi se smanjiti emisije ugljika. Nije kontinent koji traži od saveznika da mole za „usluge“ oko carine.
Stvar s Evropom je da je poput muzeja na otvorenom, kontinent prošlosti. Da li je njen model uopće održiv? Dobro pitanje – koje podrazumijeva da vrijedi. Evropa je kontinent prohodnih gradova, dugog životnog vijeka i vakcinisane djece koja ne moraju učiti da se sklanjaju od školskih pucnjava. Carstvo Karla Velikog ima mnogo mana, od kojih su neke trajne. Ali Evropljani su, na svoj tromi način, izgradili mjesto gdje su osigurana prava za kojima drugi žude: život, sloboda i potraga za srećom.
The Economist
